فارسی، زبان مادری ماست و لازمه دستور زبان فارسی و نقشی که هر بخش از متن در جمله به خودش می‌گیره رو به خوبی بلد باشیم. با یادگیری هر چه بهتر دستوران زبان فارسی، می‌تونیم معنی متون فارسی و ابیات رو متوجه بشیم.
هر جمله‌ای که می‌شنویم و یا به کار می‌بریم، از دو بخش تشکیل شده. یکی از این بخش‌ها نهاد و دیگری گزاره‌ست. در واقع هر جمله خبری، اطلاعاتی رو درباره کسی یا چیزی به ما می‌رسونه.
وقتی اطلاعاتی درباره کسی یا چیزی به ما می‌رسه، میشه نهاد و اطلاعاتی که درباره نهاد دریافت می‌کنیم، میشه گزاره. به همین دلیل، بهتره که این دو مورد رو در دستور زبان فارسی بلد باشین تا به راحتی این دستور زبان رو در جملات و ابیات فارسی تشخیص بدین. اگه شما هم این سوال براتون پیش اومده که نهاد و گزاره چیست؟ در ادامه این مطلب با ما همراه باشین.
نهاد چیست؟
نهاد در واقع نقشی در جملاته که باقی اجزای جمله، درباره اون خبری رو به مخاطب می‌رسونن. این نهاد می‌تونه گروه اسمی، ضمیر و صفت باشه و انواع مختلفی مثل فاعل و مسندالیه داره؛ البته که باید این موضوع رو در نظر بگیریم که گاهی اوقات ممکنه نهاد اصلا در جمله نیاد. به مثال زیر دقت کنین:
“حمید خواب آلوده است.”
حمید، نهاد این جمله محسوب میشه که “خواب آلوده بودن” داره توصیفش می‌کنه.
انواع نهاد
ما نهاد رو می‌تونیم با دو نوع فاعل یا مسندالیه در جملات پیدا کنیم. فاعل، نهادیه که داره کاری رو انجام میده. به این مثال دقت کنین: “رضا کتاب خرید”؛ رضا خریدن کتاب رو انجام داده و نهاد جمله هم محسوب میشه. در واقع گزاره داره به ما یک خبری رو علاوه بر نهاد، درباره فاعل هم می‌رسونه.
مسندالیه هم نهادیه که از وضعیت و حالتش خبری رو دریافت می‌کنیم؛ مثلا این جمله که “فاطمه خوشحال است.” در این جمله ما داریم درباره وضعیتی که نهاد داره، توضیحی میدیم.
[inline_post_rel p_id=5401]
گزاره چیست؟
گزاره، قسمتی از جمله‌ست که اطلاعاتی رو درباره نهاد به ما می‌رسونه و ما می‌تونیم از این طریق بفهمیم که برای نهاد، چه اتفاقاتی رخ داده و این جمله، چه خبری رو قراره درباره نهاد به ما برسونه. مهم‌ترین قسمت گزاره، فعله و باقی اجزای جمله مثل قید، مسند و مفعول در قسمت گزاره وجود دارن. به مثال زیر دقت کنین:
“علی اهل مشهد است.”
اهل مشهد است، داره یک اطلاعاتی رو درباره علی که نهاده به ما می‌رسونه؛ پس این قسمت از جمله، گزاره در نظر گرفته میشه؛ بنابراین می‌تونیم بگیم که تفاوت نهاد و گزاره اینه که نهاد، شخص یا چیزیه که گزاره داره خبری رو درباره اون به ما توضیح میده.
همخوانی نهاد و گزاره
نهاد و گزاره از نظر جمع یا مفرد بودن با هم همخونی دارن؛ یعنی اگه نهاد مفرده، گزاره هم با فعل مفرد به پایان می‌رسه و اگه نهاد به صورت جمع بیان بشه، گزاره هم با فعل جمع میاد. مثل این جملات:
- علی کتاب خرید.
- آن‌ها کتاب خریدند.
با دقت به این دو مثال، متوجه میشیم که نهاد و گزاره با هم همخونی دارن و نمیشه که یکیشون به صورت جمع و مفرد یا بالعکس بیان.
[inline_post_rel p_id=5399]
نهاد و گزاره رو چجوری تشخیص دهیم؟
حالا ممکنه این سوال برای شما پیش بیاد که تشخیص نهاد و گزاره در جمله چطوریه و از چه راهی می‌تونیم این دو تا رو در جمله پیدا کنیم.
برای تشخیص نهاد در جمله، کافیه تا جمله رو یک بار با دقت بخونیم و از خودمون بپرسیم که این جمله درباره چه کسی یا چه چیزی صحبت می‌کنه و درباره چی داره به ما خبری رو می‌رسونه. با این کار، شما می‌‌تونین به راحتی نهاد رو در جمله تشخیص بدین. برای مثال:
“احمد به خانه برگشت.”
اینجا باید از خودمون بپرسیم که چه کسی به خانه برگشت؟ که جواب احمد هست؛ پس احمد میشه نهاد این جمله.
برای تشخیص گزاره در جمله، نیاز داریم که در ابتدا، نهاد رو پیدا کنیم. بعد از پیدا کردن نهاد، باقی جمله ما گزاره میشه. به مثال زیر دقت کنین:
فاطمه کتاب‌های خودش را به دوستش قرض داد.
در ابتدا نهاد این جمله رو پیدا می‌کنیم که همون فاطمه هست؛ چون می‌پرسیم چه کسی کتاب‌های خودش رو به دوستش قرض داد؟ که جواب فاطمه هست. حالا که تونستیم نهاد رو تشخیص بدیم، باقی جمله که “کتاب‌های خود را به دوستش قرض داد” هست، گزاره محسوب میشه؛ چون داره خبری رو درباره فاطمه یا همون نهاد به ما می‌رسونه.
حذف نهاد و گزاره
گاهی اوقات ممکنه نهاد و گزاره از جمله مورد نظر حذف بشن که این حذف شدن، در دو نوع حذف به قرنیه لفظی و حذف به قرینه معنوی صورت می‌گیره. البته با حذف نهاد و گزاره، مشکلی برای مفهوم جمله به وجود نمیاد. حالا مهم‌ترین سوالی که در این حالت شکل می‌گیره اینه که چه زمان‌هایی نهاد و گزاره از جمله حذف میشن؟
برای پاسخ به این سوال، لازمه که به مثالهای زیر توجه کنین تا حذف نهاد و گزاره به قرینه لفظی رو متوجه بشین:
“مریم به کتاب فروشی رفت و یک کتاب خرید.“
در این عبارت، ما دو جمله داریم. اولین جمله میشه مریم به کتاب فروشی رفت و دومین جمله هم میشه یک کتاب خرید. در جمله اول، نهاد که فاطمه هست رو داریم. اما در جمله دوم، نهادی در جمله پیدا نمی‌کنیم.
البته ما با توجه به نهادی که در اولین جمله اومده، می‌تونیم تشخیص بدیم که فاطمه، یک کتاب خرید. در این موقعیته که حذف نهاد به قرینه لفظی اتفاق افتاده. این حذف برای جلوگیری از تکراره و جمله درست میشه: مریم به کتاب فروشی رفت و مریم یک کتاب خرید؛ اما به دلیل این که جمله معنی و خوانایی قشنگی نمی‌گیره، حذف به قرینه لفظی روی جمله اعمال میشه.
برای درک حذف گزاره به قرینه لفظی، به مثال زیر دقت کنین:
“دل فدای او شد و جان نیز هم“
در جمله دوم، درستش این بود که بگیم جان نیز هم فدای او شد که برای جلوگیری از تکرار، این قسمت گزاره از جمله دوم حذف شده و حذف گزاره به قرینه لفظی اتفاق افتاده؛ چون ما این گزاره رو در قسمت اول عبارت داشتیم و فقط لفظش از قسمت دوم حذف شده.
نوع دیگه‌ای از حذف وجود داره که بهش میگن حذف به قرینه معنایی یا معنوی. در این حذف، ما نهاد یا گزاره رو در جمله‌های قبلی و بعدی نداریم و فقط می‌تونیم از روی مفهوم، حذف شدنشون رو متوجه بشیم. برای بهتر متوجه شدن حذف نهاد و گزاره به قرینه معنوی به مثالهای زیر توجه کنین:
“دیروز به خانه دوستم رفتم و لباسش رو پس دادم.”
در جمله دوم، از روی مفهوم، متوجه میشیم که لباس رو به او پس دادم درسته و در جملات قبلی “به او” نیومده؛ اما از روی معنی می‌تونیم متوجه بشیم که منظور چیه. پس این جا حذف نهاد به قرینه معنوی اتفاق افتاده.
“باید تلاش کنیم تا موفق شویم.”
در این مثالی که می‌بینین، کلمه “ما” حذف شده و فقط با کمک گرفتن از معنی جمله، میشه متوجه شد که جمله به صورت “ما باید تلاش کنیم تا موفق شویم” بوده که حذف به قرینه معنوی اتفاق افتاده.
[inline_post_rel p_id=4890]
مثال‌هایی برای یادگیری نهاد و گزاره
بهترین راه برای درک این نوع دستور زبان، بررسی مثال برای تشخیص نهاد و گزاره در جمله‌ست. شما باید مثالهای زیادی رو از این موضوع بررسی کنین تا پیدا کردن نهاد و گزاره در جملات و ابیات، برای شما راحت‌تر باشه. برای راحتی شما، ما در این قسمت از مقاله، چند مثال برای نهاد و گزاره حل می‌کنیم تا این درس برای شما جا بیفته.
“هوای بیرون از خانه گرم است.“
در این جمله باید بپرسیم چه چیزی گرم است، که جواب میشه “هوای بیرون از خانه”؛ پس این قسمت نهاده و “گرم است”، گزاره جمله محسوب میشه.
“هر روز به دیدن مادربزرگ می‌رفتم.”
در این جمله، نهاد “من” میشه که به قرینه معنوی حذف شده و “تمام جمله”، گزاره در نظر گرفته میشه.
“امروز هوا سرد است.“
چه چیزی سرد است؟ “هوا”، پس “هوا” نهاد و “باقی جمله” گزاره‌ست.
“هر که بامش بیش، برفش بیشتر“
در این جمله، ما فعل “باشد” رو نداریم ولی با در نظر گرفتن معنی، می‌تونیم متوجه بشیم که فعل هر دو قسمت جمله، حذف به قرینه معنوی شده.
“دامن پاکت ای فرشته مهر باغ آیینه گون توحید است.“
برای پیدا کردن نهاد این جمله، می‌تونیم جمله رو ابتدا به زبان عادی بازگردانی کنیم و بگیم، ای فرشته مهر دامن پاکت باغ آیینه گون توحید است. حالا برای تشخیص نهاد باید بگیم که چه چیزی باغ آیینه گون توحید است؟ “دامن پاکت” که میشه نهاد و “باقی جمله” گزاره‌ست.
“دانش‌آموزان کلاس ششم از کتابخانه خارج شدند.“
چه کسانی از کتابخانه خارج شدند؟ “دانش‌آموزان کلاس ششم”. پس دانش‌آموزان کلاس ششم نهاد و باقی جمله گزاره‌ست.
[inline_post_rel p_id=5395]
سخن پایانی
شما برای این که بتونین خیلی راحت معنی شعرها و عبارات فارسی رو متوجه بشین یا متن‌های زیبا و تاثیرگذار بنویسین، لازمه که با تمام مفاهیم دستور زبان فارسی و نقشی که هر جزء جمله به خودش می‌گیره آشنا باشین.
به همین دلیل ما در این مقاله، نهاد و گزاره که بخش مهمی از جمله هستن رو براتون با مثال تعریف کردیم تا بتونین اطلاعات کافی رو در این زمینه به دست بیارین. امیدواریم که این مطلب برای شما مفید بوده باشه.
البته به جز نهاد و گزاره، موضوعاتی که در دستور زبان فارسی آموزش داده میشن، مثل قرینه لفظی و معنایی و زمان‌های فعل در دستور زبان فارسی، ضرورت یاد گرفتن زبان ادبیات فارسیه.
نهاد چیست؟
نهاد بخشی از جمله‌ست که درباره اون، اطلاعاتی رو دریافت می‌کنیم.
گزاره چیست؟
گزاره بخشی از جمله‌ست که اطلاعاتی رو درباره نهاد به ما می‌رسونه.