یک جمله کامل، دارای اجزای مختلفیه که هر کدوم از اون‌ها، نقش به خصوصی می‌گیرن؛ مثلا در جملاتی که ما به کار می‌بریم، نقش نهادی، مسندی، متممی و… وجود داره که جمله رو کامل‌تر می‌کنن.
در واقع نقشهای دستوری به دو بخش اصلی و فرعی تقسیم میشن که اصلی‌ها، خیلی مهم‌تر هستن. به دلیل این که بدون اون‌ها جملات ساخته نشده و کامل نیستن. نقش‌هایی مثل نهادی، مسندی با کمک فعل اسنادی، متممی در این دسته قرار می‌گیرن و نقشهای قیدی وصفی و اضافی، در دسته نقشهای فرعی قرار دارن و بدون اون‌ها هم جمله معنی خودش رو داره.
حالا که فهمیدیم نقشهای دستوری اصلی خیلی مهم هستن، می‌خوایم در این مقاله، یکی از این نقش‌ها رو براتون به طور کامل توضیح بدیم.
در زبان و ادبیات فارسی، نقشهای دستوری کلمات خیلی مهمی هستن و کمک می‌کنن تا جمله کامل‌تر و شیواتر بشه. به همین دلیل، بهتره با نقشهای دستوری اصلی مثل نقش مسندی و افعال اسنادی آشنا بشین تا بتونین این نقش‌ها رو در جمله، به درستی تشخیص بدین.
جمله کاملی که ما به کار می‌بریم، اجزای مختلفی داره که می‌تونیم به هر کدوم، نقش متفاوتی نسبت بدیم. یکی از این نقشهای مهم که در دسته نقشهای اصلی قرار می‌گیره، نقش اسنادیه که با کمک فعل ساخته میشه و شامل افعال “است”، “بود”، “هست”، “شد”، “گشت”، “گردید”، “باشد”، “باد”، “نیست”، “نبود”، “شود”، “به نظر رسیدن”، “جلوه کردن” هستن و می‌تونن در جمله، نقش مسندی رو به وجود بیارن. فعل‌های اسنادی به نام‌ها فعل ربطی یا فعل عام هم شناخته میشن.
فعل اسنادی چیست؟
بالاتر تعریف کردیم که افعال اسنادی کدوما هستن و با بودنشون، نقش مسندی در جمله به وجود میاد. این دسته از فعل‌های فارسی، معنای کاملی ندارن و برای نشون دادن نفی یا اثبات در جمله به کار میرن. البته باید این نکته رو در نظر داشته باشین که اگه فعل “است” و “هست” در جمله‌ای به کار برده بشن و معنی “وجود داشتن” بدن، دیگه فعل اسنادی محسوب نمیشن و جمله اسنادی به وجود نمیاد. برای مثال:
“مداد فاطمه این جا است؟“
در این جمله، فعل “است” به معنی وجود داشتنه؛ پس اسنادی نیست و نمی‌تونیم برای هیچ کدوم از اجزای این جمله، نقش مسندی رو در نظر بگیریم.
جملات سه جزئی گذرا به مسند
فعل‌های اسنادی به همراه نهاد یا همون مسندالیه و مسند، یک جمله اسنادی رو تشکیل میدن و به جمله‌های سه جزئی گذرا به مسند معروف هستن. مسندها معمولا از جنس صفت بوده و در واقع با این تعریف؛ فعل‌های اسنادی، صفتی رو به نهاد یا همون مسندالیه جمله نسبت میدن. برای درک بیشتر این موضوع، به مثال‌های زیر توجه کنین.
“مادرم مریض است.“
“هوا سرد شد.“
“دلم با دیدن آن تصادف آشفته گردید.“
“پدرم خوشحال به نظر می‌رسد.“
با توجه به این چند مثال برای فعل اسنادی و مسند، متوجه شدیم که در هر جمله، مسندها از جنس صفت هستن و ویژگی یا حالتی رو به نهاد نسبت دادن. فعل این جملات هم از افعال اسنادیه. البته به این نکته توجه داشته باشین که در جمله‌های سه جزئی گذرا به مسند، فعل به مسند نیاز داره تا معنای جمله کامل بشه.
بخش‌‌بندی جملات اسنادی
جملات اسنادی به دو بخش اسمی و فعلی تقسیم میشن. گروه اسمی جمله اسنادی همون مسندالیه و گروه فعلی هم شامل مسند و فعل ربطی میشه.
به طور کلی جملاتی که در اون‌ها فعل اسنادی به کار برده میشه، اسمیه هستن و صفتی رو با کمک مسند، به نهاد نسبت میدن. فعل‌های اسنادی هم مثل فعل‌های دیگه، سه حالت گذشته، حال و آینده دارن. البته که این افعال منفی هم دارن مثل نشد، نبود، نیست.
[inline_post_rel p_id=5403]
روش تشخیص فعل اسنادی
برای این که بتونین این فعل رو در جملات به راحتی تشخیص بدین، باید به موارد زیر توجه کنین:
- افعالی که در نظر داریم نباید معنی انجام دادن کاری رو در جمله بدن.
- اگه فعل‌های اسنادی به همراه افعال کمکی در جمله بیان، اسنادی محسوب نمیشن؛ مثل شنیده است یا گفته بود.
- افعالی مثل است و بود اگه با معنی “وجود داشتن” در جمله به کار برن، دیگه اسنادی محسوب نمیشن، مثل باغچه در حیاط خانه است.
- افعالی مثل “شد”، “گشت” و “گردید” اگه به معنی “گشتن”، “چرخیدن” و “گردیدن” در جمله استفاده بشن، جزء فعل‌های اسنادی نیستن؛ مثل تمام اتاق‌ها را گشتم.
- برای تشخیص افعال اسنادی، به این نکته هم توجه داشته باشین که گاهی اوقات، کلمه “یعنی” می‌تونه اسناد کامل رو بین دو کلمه برقرار کنه، مثل جمله “عدالت یعنی برابری” که با برگردوندن این جمله به حالت اصلی، باید بگیم که عدالت به معنی برابری است. که این جمله، اسنادی محسوب میشه.
[inline_post_rel p_id=4890]
طرز تشخیص مسند در جملات اسنادی
برای این بتونین به راحتی مسند رو در جملات اسنادی تشخیص بدین، باید در ابتدا به این مورد توجه کنین که آیا این جمله شما اصلا فعل اسنادی داره یا نه؟ اگه با کمک روش‌هایی که در بالاتر گفتیم به این نتیجه رسیدین که جمله اسنادیه، باید مسند رو تشخیص بدین.
برای مسند، باید سوال “چگونه؟” رو با فعل اسنادی به کار ببرین. به عنوان مثال، لپ تاپ من سالم است. در این جمله می‌پرسیم که لپ تاپ چگونه است؟ که جواب میشه “سالم”. پس در این جمله سالم میشه مسند. برای درک بهتر، به مثال‌های زیر توجه کنین:
“اتاق تاریک شد.“
“هوای پاییز سرد است.“
“لباس دختر بچه رنگارنگ بود.“
“امروز خیلی خسته شدم.“
“فردا کوچه چراغانی نمی‌شود.“
در این مثال‌ها با استفاده از سوال “چگونه” از فعل، شما می‌تونین مسند رو تشخیص بدین.
سخن پایانی
ما سعی کردیم که در این مقاله، اطلاعات مناسبی رو در زمینه فعل اسنادی و نقش دستوری مسند در اختیار شما عزیزان قرار بدیم. هر چقدر که شما درباره نقشهای دستوری اطلاعات بیشتری داشته باشین، به همون اندازه هم می‌تونین معانی ابیات فارسی رو بهتر متوجه بشین و متون فارسی و ادبی زیبایی بنویسین.
همچنین اگه نیاز به اطلاعات بیشتر در مورد موضوعات فارسی دیگه داشتین، مثل انواع زمان‌های فعل در دستور زبان فارسی، شیوه بلاغی، فعل اسنادی، آرایه اشتقاق، نهاد و گزاره، مضاف و مضاف الیه، حذف به قرینه لفظی و معنایی، انواع قید فارسی و واج آرایی، می‌تونین به مقاله مربوط به هر کدوم در وبلاگ پرش مراجعه کنین.
علاوه بر این اگه دانش‌آموز هستین، با یادگیری این نقشهای دستوری، می‌تونین به خوبی از پس امتحانات خودتون بربیاین و به خوبی سوالاتی که در زمینه پیدا کردن این نقش‌ها مطرح میشه رو جواب بدین. امیدواریم که این مقاله برای شما مفید بوده باشه.
مسندالیه چیست؟
مسندالیه یا همون نهاد، قسمتی از جمله هست که مسند درباره اون اطلاعاتی رو بیان می‌کنه.
فعل “گشت” هم جزء افعال اسنادی محسوب میشه؟
بله؛ گشت و گردید در صورتی که به معنی چرخیدن نباشن، فعل اسنادی محسوب میشن.